30 complimenten voor 1 kritiekpuntje, zelfcompassie is het devies
Laatst had ik een gesprek met mijn assistent/collega. Zij is Irakese en is elf jaar geleden naar Nederland gekomen dus behoorlijk verkaasd. Ik merkte dat zij de laatste tijd veel meer bezig was met andere werkzaamheden dan met ons gezamenlijke project. Ze moest regelmatig snel weg tijdens een meeting en was vaak afgeleid vanwege telefoontjes tussendoor. Ik wilde checken of ze nog wel happy was met ons project. Het was oprechte interesse van mij om te checken of ze nog op haar plek was. Of ze misschien toe was aan iets nieuws in haar leven. Wat er toen gebeurde had ik totaal niet aan zien komen.
Ze was zichtbaar verontwaardigd over mijn vraag. Ze ging meteen vanaf de eerste zin met de hakken in het zand en begon zich fel te verdedigen. Waarom stelde ik van die rare vragen?! Ze deed toch heel erg haar best?! Als ik niet meer met haar verder wilde samenwerken en iemand kon vinden die het beter deed dan moest ik het maar zeggen…
Even voor de duidelijkheid, ik ben heel erg met haar begaan en zeer tevreden met onze samenwerking. Ze is bevlogen, proactief en niets is normaal gesproken teveel. Ik laat ook geen mogelijkheid voorbijgaan om haar hiermee te complimenteren. Als ik iemands inzet waardeer dan uit ik dat royaal: “Ik ben heel blij met jou” “zonder jou ben ik niet half zo goed” roep ik regelmatig, haar steeds opnieuw in verlegenheid brengend. Vandaar dat ik zo verbaasd was over haar felle reactie. Waar kwam dat ineens vandaan? Voortdurend geef ik haar complimenten over haar inzet en onze samenwerking en beloon ik haar op allerlei manieren waar mogelijk en ik vraag een keer of ze nog wel op haar plek is en de wereld is meteen te klein! Wat gebeurt hier?!
Nou weet ik inmiddels uit ervaring door mijn regelmatige werk met mensen uit Arabisch sprekende landen (Iraaks, Syrisch) dat kritiek op hun werk of handelen, voor hen een andere lading heeft dan voor “ons”. Het voelt voor hen als een schande, een teleurstelling voor zichzelf en voor de sociale gemeenschap. In tegenstelling tot westerse culturen waar schuld een belangrijke rol speelt ─ als ergens in een organisatie iets fout gaat wordt er meteen gezocht naar de oorzaak, de schuldige ─ speelt schaamte een veel grotere rol in zogenaamde F-culturen, fijnmazige culturen zoals Arabische of Aziatische. Je bent een schande voor je cultuur of directe sociale gemeenschap als je iets doet waar kritiek op komt.
Ik weet ook dat het in G-culturen (grofmazige culturen) zoals bij ons in het westen, veel gebruikelijker is om direct en duidelijk je wensen en grieven te uiten als iets je niet bevalt en dat dit door andere culturen vaak als beledigend of onfatsoenlijk wordt ervaren (brutaal noemt mijn Irakese collega het altijd). Maar er is nog iets anders wat meespeelde, iets universeler wat voor ons mensen in het algemeen geldt.
Ons brein is geprogrammeerd op het signaleren van ‘slechte dingen’. Negatieve feedback, nare ervaringen, afwijzingen uit de sociale omgeving etc. Om te overleven is het evolutionair gezien beter om te focussen op slechte dingen in het leven dan op goede. Net als stress om levensbedreigende gevaren (die er allang niet meer zijn) reageert ons brein nog op dezelfde manier op negatieve ervaringen zoals kritiek of afwijzingen. Zodra er een klein puntje van kritiek op ons afkomt, lijkt het wel of we die als het ware uitfilteren uit alle positieve opmerkingen. Alsof we een firewall hebben voor complimenten en alleen openstaan voor iedere ─ hoe minuscuul klein ook ─ negatieve opmerking.
Misschien herken je het wel als je vroeger je tentamencijfer of rapport terugkreeg met een zeven of een acht. Als je cijfer een zeven of een acht was betekent dat dus dat je 70-80% van het tentamen goed hebt gedaan. Geweldig toch?! Het grootste gedeelte heb je foutloos volbracht. Dat blijft meestal niet lang hangen. Wat binnenkomt en lang blijft zijn de fouten die je hebt gemaakt en de eventuele feedback erover. Die voelen als een trap in je onderbuik. Als elektrische schokken in je brein. Bij sommigen (zoals bij mij bijvoorbeeld) kan het zelfs ook hele fatalistische gedachten oproepen: ‘ik ben waardeloos, ik kan niks, het wordt nooit iets’ .
Of wanneer je naar een feest gaat en jezelf helemaal opgedoft hebt, je hebt een volledig nieuwe outfit aangeschaft en tot in detail alles perfect gestyled. Je hebt zelfs de laatste weken nog extra gesport en op je voeding gelet om zo goed mogelijk voor de dag te komen met je nieuwe look. Iedereen op het feest is lyrisch over je uiterlijk en je wordt overladen met complimenten. Het voelt heerlijk! Totdat er één iemand vraagt of je een andere kapper hebt. Je haar zit namelijk iets anders dan normaal. Wel leuk hoor maar anders. Het voelt meteen onaangenaam. Alle complimenten die je hebt ontvangen verdwijnen als sneeuw voor de zon. Het enige wat door blijft dreunen in je hoofd is die ene vraag: “heb je een andere kapper?’.
Het is dus functioneel vanuit de evolutie om onze overlevingskansen te vergroten. Want zo werkt dat nou eenmaal, afwijzing kan betekenen verstoting uit de groep en dat maakt de overlevingskansen kleiner.
Om daar een beetje ontspannen mee om te kunnen gaan is zelfcompassie een uitstekend hulpmiddel. Zelfcompassie helpt je in te zien dat je gewoon een mens bent met alle gebreken en tekortkomingen en dit te accepteren. Jezelf toestaan dat je er ongemakkelijk van wordt en dit accepteren. Accepteren, accepteren, accepteren, het maakt je leven een stuk aangenamer en je zal merken dat je minder vatbaar bent voor die incidentele kritische opmerkingen.
Inmiddels zijn mijn collega en ik weer helemaal oké. Ik heb haar nog vijf keer verteld hoe blij ik met haar ben en dat ik met niemand anders dit werk zou willen doen. Ik heb het idee dat ze het wel gelooft.
Bron: Bad is stronger than good – Baumeister et al, 2001, Zelfcompassie – K.Neff, www.davidpinto.nl – David Pinto