De valkuil van de Verbeterreflex
Therapeuten, coaches, hulpverleners, ze hebben allemaal een overeenkomst; ze krijgen energie en een goed gevoel van het helpen van anderen. Als je die eigenschap niet van nature bezit en je hebt toch een sociaal beroep of studie gekozen dan heb je een extra uitdaging zal ik maar zeggen. Het willen-helpen-van-anderen-mechanisme is soms zo sterk aanwezig dat we zelfs dingen kunnen doen of zeggen die averechts werken voor de persoon in kwestie. Een voorbeeld hiervan is wat in de Motiverende Gespreksvoering (MGV) de verbeterreflex genoemd wordt. Een fenomeen wat veelal in de verslavingszorg of hulpverlening in ongezond gedrag, voorkomt.
We herkennen het allemaal wel, een vriend vertelt je dat hij het zo vervelend vindt dat de broek steeds strakker zit en het getal op de weegschaal alleen maar naar boven toe groeit en hoe moeilijk het is om kilo’s kwijt te raken. In een fractie van een seconde heeft ons brein de beste (overigens goedbedoelde) adviezen paraat; ‘je moet’ s morgens beginnen met 2 glazen water drinken’, ‘eet je wel voldoende groente en fruit?, ‘ga eens een beetje sporten ‘. Adviezen die de persoon in kwestie zelf natuurlijk allang had bedacht. Het zijn allemaal open deuren, inkoppertjes, die ieder, met overgewicht worstelend persoon, kan dromen.
Het contraproductieve van deze adviezen zit hem in het feit dat de corpulente medemens vaak het (over) eten gebruikt om nare gedachten en gevoelens te onderdrukken . Het is een coping mechanisme, een overlevingsstrategie om het voor hen loodzware bestaan draaglijk te maken. Door de persoon in kwestie erop te wijzen dat hij het allemaal verkeerd doet en dat jij precies weet hoe hij of zij het moet oplossen, geeft bij hem of haar impliciet het signaal dat hij eigenlijk waardeloos is. Hij kan deze adviezen immers dromen en toch doet hij er niets aan, wat een slappeling moet dat zijn zeg! Oftewel, nog meer nare gevoelens en gedachtes over zichzelf en je raadt het al, de weg naar de koelkast is al snel gevonden.
“Het contraproductieve van deze adviezen zit hem in het feit dat de corpulente medemens vaak het (over) eten gebruikt om nare gedachten en gevoelens te onderdrukken”
Een coachee meldde zich bij mij met een relatieprobleem. Zijn partner had veel moeite zich emotioneel open te stellen naar hem toe. Dit was volgens hem ontstaan nadat de partner ontslagen was van zijn baan van 19 jaar. Hij had zich sindsdien steeds meer emotioneel gedistantieerd van hem. In de gesprekken die we in het begin voerden lag de nadruk vooral op de tekortkomingen die zijn partner ten toon spreidde en het gevoel van ongeluk dat het bij mijn coachee oproept. Hij deed vooral heel erg zijn best om te proberen zijn partner om te veranderen door hem aan te sporen zich meer open te stellen, met averechts effect. De coachee had eigenlijk een ambivalent gevoel; aan de ene kant wilde hij graag dat zijn partner veranderde zodat ze samen gelukkig kunnen zijn en ook neigde hij soms om een punt achter te zetten. ‘Hij bekijkt het maar lekker!’ riep ie dan woedend van machteloosheid.
Als objectief beschouwer van de situatie zie je deze mechanismen sneller dan wanneer je er zelf midden inzit en emoties de overhand nemen en verblinden.
Volgens de wetten van de verbeterreflex is de verleiding nauwelijks te weerstaan om als gesprekspartner de persoon te wijzen op zijn ineffectieve gedragingen. De neiging om dit te doen jeukt bijna in je brein, maar werkt absoluut contraproductief.
Vergelijk het met tegen een alcoholist vertellen dat hij beter niet meer kan drinken omdat het slecht is voor z’n gezondheid… alsof dat totaal onbekende, nieuwe informatie voor hem is. Alsof hij nu een aha-moment beleeft en terstond besluit om nooit meer een druppel drank aan te raken door dit advies. Inderdaad, niet dus. Het heeft geen enkel effect op zijn drinkgedrag. Integendeel, het zou weleens kunnen leiden tot meer inname van zijn geliefde medicatie. Door de persoon in kwestie erop te wijzen dat hij te veel drinkt en beter kan minderen of stoppen met drinken, geeft nog meer nare gevoelens (van schuld bijvoorbeeld) en kan een aanleiding zijn om juist meer te gaan drinken.
“Vergelijk het met tegen een alcoholist vertellen dat hij beter is niet meer kan drinken omdat het slecht is voor z’n gezondheid … alsof dat totaal onbekende, nieuwe informatie voor hem is.”
De kunst is dus om de cliënt mee te nemen in een proces waarin hij in zichzelf gaat onderzoeken wat zijn behoefte is en wat zijn effectief en ineffectief gedrag is om in deze behoefte te voorzien en waarin je als hulpverlener-coach kan ondersteunen in dat onderzoek, zonder aannames en oordelen vooraf en tijdens het proces. Door een veilige en vertrouwde omgeving te creëren en de juiste vragen te stellen kun je proberen de cliënt mentaal in beweging te krijgen om de juiste antwoorden in zichzelf naar boven te halen. Uiteindelijk is hij of zij degene die met de oplossing aan de gang moet.
“Door een veilige en vertrouwde omgeving te creëren en de juiste vragen te stellen kun je proberen de cliënt mentaal in beweging te krijgen om de juiste antwoorden in zichzelf naar boven te halen”
Een zestal sessies verder is er bij mijn coachee ook het besef ontstaan dat hoe harder hij probeert te ‘fixen’ hoe minder het resultaat is en als hij zich wat losser, minder obsessief opstelt, zijn partner eerder geneigd is om zijn ‘harnas’ te laten zakken en in te gaan op een uitnodiging zich open te stellen. De coachee heeft als startpunt zijn eigen gedrag genomen en is daarmee aan het werk gegaan. Dit gaf enorm veel vertrouwen bij de partner en ruimte voor een gesprek met elkaar en een eerste aanzet naar een mogelijke oplossing. Een geweldig gevoel voor mij als coach en ook een gevoel van overwinning naar mezelf, omdat ik de verbeterreflex heb weerstaan met een positief resultaat als beloning.
Bron: Miller & Rollnick 2014 – Motiverende gespreksvoering