Blog: Somberheid

Somberheid is een functionele respons

Wat veel mensen niet weten is dat somberheid vanuit de evolutie een functionele emotionele respons is, zoals vrijwel alle responsen en systemen in het menselijk lichaam een functie hebben. Als we iets hebben gegeten dat bedorven is dan moeten we overgeven om het zo snel mogelijk uit het lichaam te verwijderen, als we een spier overbelast hebben gaat het ontsteken zodat het door de warmte sneller kan genezen, als we een hersenschudding oplopen is het belangrijk om rust te nemen dus is het tijdelijk onmogelijk om goed te functioneren. Als er slijm of een gevaarlijk gas in de longen komt gaan we automatisch hoesten om de luchtwegen vrij te houden.

In alle gevallen is de boodschap, weg ermee! Weg met het bedorven ziekmakende voedsel, weg met die beschadigde spier en weg met die schadelijke stof uit de luchtpijp. Daar geeft het lichaam automatisch gehoor aan. Er is geen andere keuze. Dat is hoe het werkt. Maar als het om het brein gaat dat een signaal geeft om mentaal gas terug te nemen ─ bijvoorbeeld wanneer we worden overvallen door een aanval van somberheid ─ dan zijn we van slag en vinden we het moeilijk om daar gehoor aan te geven. We raken in paniek of worden wanhopig. In sommige gevallen gaan mensen dan, al dan niet op goed bedoeld advies van de omgeving, ‘vluchten’ in positieve dingen. Een feestje, vakantie, fles wijn of zak chips of een andere externe prikkel die ons even tijdelijk afleidt van het nare sombere gevoel.

Wat is dan de functie van somberheid hoor ik u denken? Waar is dat een tegenreactie op? Wat is überhaupt de functie van emoties? Dat hangt ervan af over welke emotie we het hebben. In zijn boek ‘Het nut van somberheid en angst’ beschrijft de Amerikaanse psychiater Randolph Nesse verschillende oorzaken van emoties, benaderd vanuit de evolutieleer. In de basis stelt hij dat positieve emoties er zijn om kansen te creëren tot voortplanting en negatieve emoties om te prikkelen tot het vermijden of ontvluchten van kansen op verlies van voortplantingsmogelijkheden (het draait dus allemaal om voortplanting). Woede is er om een stressor te stoppen, maar vanuit een diepere evolutionaire betekenis, terug te herleiden naar een angst tot het verlies van voortplanting. Succes leidt tot vreugde omdat het kansen op voortplanting vergroot.

Ook somberheid heeft een connectie met vermijding of ontvluchting van verlies. Het heeft ook een directe verbinding met het verliezen van perspectief. Wanneer we plannen of dromen hebben in ons leven ─ privé of beroepsmatig ─ die dreigen te mislukken of te vertragen, kan dat tot somberheid leiden. Met andere woorden, somberheid is een signaal dat er mentaal iets overbelast is of dreigt te raken. Stilzitten en wachten tot het overgaat is dan een redelijk advies.

Kan ik dan helemaal niets doen? Hoor ik je denken. Wij mensen willen namelijk altijd alles repareren of verbeteren en achterover zitten en met de armen over elkaar en wachten tot het overgaat is voor de meeste van ons een onmogelijke opgave.

Wat dan rust en ruimte in het hoofd kan bieden is het onderzoeken van je persoonlijke waarden in het leven. Wat vind ik belangrijk? Welke zaken doen er echt toe? Dan heb ik het uiteraard niet over bier drinken in de kroeg met je vrienden of een dagje kitesurfen aan het strand. Ik heb het over principes, zaken die je leven richting geven. Die ervoor zorgen dat je leeft en handelt volgens je eigen innerlijke kompas.

Voorbeelden van belangrijke persoonlijke waarden zijn vrijheid, eerlijkheid, vriendelijkheid, gelijkheid, waarheid (niet allemaal eindigen ze overigens op ‘heid’).

Door in jezelf te onderzoeken welke waarden er bij jou hoog in het vaandel staan en vervolgens te kijken of die waarden op dit moment een belangrijke plaats in leven hebben, geeft je een heel andere visie op je omstandigheden. Het overstijgt als het ware de dromen en doelen die op dat moment even buiten het zicht lijken te geraken. Die dromen en doelen staan dan meer in perspectief. Uiteindelijk weten we allemaal dat het in het leven niet alleen gaat om wat je hebt of wat je doet, maar vooral om hoe je daar tegenaan kijkt. Welke waarde je daaraan hangt, zeg maar.

Of zoals de Franse filosoof uit de zeventiende eeuw Blaise Pascal, het verwoorde:
“Het hart heeft zijn redenen die het verstand niet verstaat.”

Een eenvoudige manier om je waarden te onderzoeken is een online test (123 test bijvoorbeeld). Er zijn ook kaartenspellen te koop waarmee je heel goed je waarden kunt bepalen. Een andere manier die ik in mijn praktijk vaak gebruik is een methode die Franklin Covey heeft bedacht en als volgt gaat. Je mag een (fictief) diner organiseren en daar zeven gasten voor uitnodigen. Die gasten mogen nog in leven zijn maar dat hoeft niet. Ze mogen beroemd zijn of gewoon uit je familie of vriendenkring komen. Je mag kiezen wie je wil. De enige voorwaarden is dat ze op een bepaald moment in je leven heel belangrijk voor je zijn geweest. Belangrijk is dan ook dat je benoemt wat datgene is wat zij voor je hebben betekent en waarom dat belangrijk voor je was/is.

Als je vervolgens de zeven betekenisvolle zaken op een rij zet, zie je helder wat voor jou persoonlijke waarden in het leven zijn.

Welke methode je toepast is niet zo belangrijk. Waar het om gaat is dat je persoonlijk inzicht krijgt in wie je bent en waar je voor staat en of die onderdelen op dit moment voldoende aanwezig zijn in je leven en je er contact mee maakt. Daarmee boor je namelijk een hele andere dimensie en bewustwording aan en dat zorgt, zoals gezegd, voor rust en ruimte in het hoofd. En dat is weer gezond voedsel voor een betere stemming.

Bron: Het nut van angst en somberheid – R. M. Nesse