Waarom armoede verkeerde keuzes uitlokt. Over bandbreedte en tunnelvisie
Ik heb me altijd verbaasd over deelnemers aan programma’s als dubbeltje op z’n kant en aanverwanten. Je kent ze wel, van die programma’s waar mensen die de pech hebben gehad om aan de verkeerde kant van het geluk geboren te zijn, met een camera worden gevolgd en indien mogelijk geholpen met hun financiële problemen. Vader zit dan aan een kaalgesleten eetkamertafel met bijpassende stoelen zijn verhaal te doen terwijl er op de achtergrond 2 honden en een kat nerveus voor de camera liggen te hijgen en het baasje heftig zuigt aan de 24ste zelfgedraaide sigaret van die dag.
Het eerste wat mijn vriendin en ik dan tegen elkaar zeiden was: “Waarom hebben ze zoveel huisdieren die allemaal elke dag voer nodig hebben? En waarom stoppen ze niet met roken?” Als je gaat berekenen wat er per week aan dierenvoer en rookwaar wordt uitgegeven en je spaart dit op, dan zijn ze binnen een paar jaar uit de schulden. “Het is gewoon een kwestie van de juiste keuzes maken!”Inmiddels heb ik geleerd dat dit een te eenvoudige voorstelling van zaken is. Het is namelijk heel menselijk en begrijpelijk dat deze mensen volharden in het maken van de verkeerde keuzes. Het voortdurende tekort aan geld en het piekeren erom, heeft een enorm effect op het brein. Het geeft als het ware een overbelasting van het brein en zorgt voor een vermindering in mentale capaciteit.De mentale capaciteit bestaat uit 2 onderdelen. Allereerst de cognitieve capaciteit, wat verantwoordelijk is voor problemen oplossen, het geheugen en logisch redeneren. Deze capaciteit daalt aanzienlijk wanneer het brein onder druk staat door piekeren over tekorten. Er zijn zelfs studies onder boeren in India die vlak voor de jaarlijkse oogst ─ wat het belangrijkste moment voor hen is omdat er dan weer voldoende geld en eten beschikbaar is ─ aanzienlijk lager scoren op een IQ-test dan na de oogst.De andere mentale functie noemen we executieve controle. Dit hebben we nodig voor impulscontrole of zelfbeheersing. Door armoede, honger, eenzaamheid etc. wordt onze zelfbeheersing een stuk minder (dit verklaart ook voor een deel waarom vrouwen chocolade gaan eten en mannen aan de fles gaan om met hun liefdesverdriet om te gaan). Als je deze twee effecten dus projecteert op iemand die jaar in jaar uit in extreme armoede zit, zonder uitzicht op beter en daar de hele dag mee bezig is, kun je wel begrijpen waarom hij of zij kiest voor “snelle” en korte termijn oplossingen om zich even beter te voelen. Een ander verschijnsel wat dan de kop opsteekt is wat in de wetenschap van de psychologie vaak is onderzocht (met overigens wisselende uitkomsten) en wat wordt genoemd: “Paradoxale effecten van gedachteonderdrukking”. Wanneer je niet aan iets mag denken, kun je bijna niets anders dan er juist wél aandenken. Zeg maar, het-denk niet aan een roze olifant-effect. Ik herken het nog van vrienden die op dieet gingen. Vanaf het moment dat ze gingen starten konden ze de hele dag maar aan één ding denken: aan eten!Probeer dan maar eens te stoppen met roken!We kunnen van een afstand heel goed beoordelen en veroordelen dat deze personen de verkeerde keuzes maken maar als we zelf weer eens in een situatie komen waarin ons brein wordt overspoelt met negatieve gedachten, wordt het al een stuk moeilijker om weerstand te bieden aan ─ voor de lange termijn ─ slechte keuzes.De populaire term voor dit verschijnsel is de armoedeval.Een oplossing voor dit probleem is niet kant-en-klaar aan te dragen maar je kunt je voorstellen dat het begint met ontspanning van je brein. Je bezig houden met activiteiten die zich richten op het rustig maken van de geest, zoals meditatie, wandelen, sporten enz. Activiteiten die je brein op de juiste manier stimuleren en bij voorkeur je aandacht op iets anders richten, zodat je brein uit die overbelastingssituatie komt.Dit zijn doorgaans geen bezigheden die bij de genoemde doelgroep hoog op de activiteitenlijst staan, helaas…Bron: Schaarste – Mullanaithan & Shafir (2013)Paradoxale effecten van gedachtenonderdrukking – Wegner et al. (1987)