Bewust of onbewust, wie is de baas?
“Ik geloof niet dat we er uit gaan komen Peet”, riep ze, een vrouwelijke coachee ─ van begin veertig, drie kinderen en ruim vijftien jaar getrouwd ─ die ik ooit op gesprek had. “Ik heb alles geprobeerd om duidelijk te maken dat het niet zo kan doorgaan maar ik dring niet tot hem door. Hij heeft me veel pijn gedaan in het verleden maar als ik dat zeg, krijg ik terug dat ik hem in het verleden ook vaak pijn heb gedaan. Hij luistert gewoon niet naar wat ik zeg. We lijken dan wel 2 pubers die ruzie maken op het schoolplein!”
Ondanks dat ik geen relatietherapeut ben komt het onderwerp relatie regelmatig naar voren in de coachgesprekken. Begrijpelijk, want een fijne liefdesrelatie kan een belangrijk onderdeel zijn van een gebalanceerd leven. Veel conflicten in de relationele sfeer komen niet voort uit wat er gezegd wordt, maar vooral uit wat er niet gezegd wordt. Als coach is het een belangrijk onderdeel van de vaardigheden; luisteren naar wat niet gezegd wordt. Je moet als het ware door de woorden heen kunnen luisteren. Of zoals de Franse filosoof Blaise Pascal het een kleine 400 jaar geleden verwoordde: “Het hart heeft redenen die het verstand niet kent”.
Veel conflicten in de relationele sfeer komen niet voort uit wat er gezegd wordt, maar vooral uit wat er niet gezegd wordt
We hechten als mensen veel aan woorden en natuurlijk, woorden kunnen heel krachtig en verhelderend zijn, maar er zit in communicatie nog een andere laag. Een laag die voor iedereen uiteindelijk hoorbaar is maar die we vaak onbewust negeren. We noemen dit in de communicatie het betrekkingsniveau. Communicatie op dat niveau gaat niet over het uitgesproken woord of lichaamstaal maar over de onderliggende boodschap en de verhoudingen tussen de communicerende personen. We kennen het allemaal wel, je ontmoet iemand die aan je vraagt hoe het met je gaat en voor je goed en wel antwoord hebt kunnen geven gaat het gesprek over hem/haar en niet meer over jou. De drang om over zichzelf te vertellen is groter dan de jouwe. Je zal merken dat jouw interesse voor zijn/haar verhaal dan ook snel uitdooft en het gesprek oninteressant wordt. Ik hoor dit soort gesprekken ook regelmatig in de trein. Twee mensen die elkaar vertellen over hun belevenissen van het afgelopen weekend en volledig langs elkaar heen praten. Ze luisteren niet naar elkaars verhaal maar stoppen af en toe met praten om de ander even aan het woord te laten om daarna met dezelfde intensiteit door te gaan met hun eigen verhaal. Ik probeer me dan weleens voor te stellen dat er een onzichtbare derde persoon aanwezig is waar ze om de beurt het woord aan richten, in plaats van tegen elkaar. Van wederzijdse communicatie is namelijk nauwelijks sprake.
Communicatie op dat niveau gaat niet over het uitgesproken woord of lichaamstaal maar over de onderliggende boodschap en de verhoudingen tussen de communicerende personen
De coachee in dit verhaal wilde graag de aandacht voor haar verhaal, haar pijn. Pijn die zij heeft overgehouden aan een nare gebeurtenis uit het verleden met haar man. Meer dan dat was het niet. Niet om hem te berechten of te veroordelen maar eerst en vooral om haar eigen gevoel te uiten en erkenning en begrip voor haar gevoel te krijgen. Hij voelde zich dan aangevallen en schoot vaak meteen in de verdediging door een tegenaanval te plaatsen. In plaats van ruimte te geven aan haar verdriet, vuurde hij meteen tegenargumenten af om zijn eigen pijn ─ die er overigens zeker ook mag zijn ─ te laten horen. Het gevolg was dat zij zich niet gehoord en serieus genomen voelde en de temperatuur regelmatig op begon te lopen. Het begon vaak meer op een Rico-Badr gevecht te lijken in plaats van een echtelijk meningsverschil, zij een klap uitdelen hij een trap terug geven. Zij een knietje in het kruis hij een uppercut op de kin. Het eindresultaat van dit soort gevechten is vaak dat er twee uitgebluste vechters overblijven die beiden met een gevoel van onvrede en leegte achterblijven zonder ook maar enig moment het gevoel gehad te hebben gehoord te zijn.
Ruimte geven aan het verhaal van de ander door echt te luisteren zonder daar meteen argumenten of excuses tegenover te zetten ─ maar onvoorwaardelijk begrip te tonen voor de pijn van de ander ─ kan enorme ontluchting geven aan die relationele drukketel en zegt helemaal niets over de validiteit van jouw eigen pijn. Integendeel, hierdoor komt er juist ruimte voor je eigen verhaal. De bekende auteur en leiderschapsgoeroe Steven Covey noemde dit: “eerst begrijpen om daarna begrepen te worden”. Het resultaat hiervan is een situatie waarbij je samen vanaf een afstand kunt kijken naar de beide verhalen en kunt bespreken wat er beter had gekund.
Hoe komt het dan toch dat we vaak niet in staat zijn om op gepaste momenten de klep te houden en te luisteren naar de ander? De oorsprong van deze reflex ligt, zoals vele mentale reflexen in het oerbrein. Het zogenaamde flight or fight mechanisme wat ons miljoenen jaren heeft beschermd tegen plotselinge gevaren. We schieten automatisch in de verdedigingsstand zodra er dreiging van gevaar in de buurt is. Het is dus van belang dat je elkaar vertrouwd maakt in het uiten van je pijn. Veel oefenen in het praten zonder oordelen en zonder veroordeeld te voelen.
Ruimte geven aan het verhaal van de ander door echt te luisteren zonder daar meteen argumenten of excuses tegenover te zetten
Mooi blog Peet! Enneh van harte gefeliciteerd met je verjaardag
Dankjewel Katja!