Laatst kwam er een coachee bij me op gesprek. Het was de vierde sessie. De eerdere drie sessies verliepen moeizaam, hij vond het moeilijk zich open te stellen en was zichtbaar verwikkeld in zijn eigen gedachtenkronkels. Deze keer was het anders. Hij was opgewekt en helder. Ik vroeg hem hoe hij de feestdagen had ervaren en zijn antwoord was ferm; goed! Ik vroeg hem naar een toelichting en hij somde eerst een aantal negatieve gebeurtenissen op die een gemiddeld mens op z’n minst tot somberheid zou stellen. Hij niet. Zijn humeur was zonnig en hij lachte veel.
Op mijn vraag hoe hij dat voor elkaar krijgt antwoordde hij:” Ja ik weet niet, ik heb het idee dat onze gesprekken effect hebben en wat je vorige keer vertelde over die irrationele gedachtes heb ik blijkbaar onbewust mezelf eigen gemaakt. Ik zie het nu heel anders. Ik kan toch niets veranderen aan de situatie dus ik dacht ik ga m’n humeur niet verpesten door deze gebeurtenissen”.
Al eeuwenlang is er een discussie over wat de menselijke geest beheerst, het onbewuste of het bewuste. Sigmund Freud bedacht hiervoor de ijsbergmetafoor; alles wat boven water ligt is het bewuste en alles wat onder het wateroppervlakte ligt, het veel grotere ─ en invloedrijkere ─ onbewuste. Aan de andere kant van het spectrum vind je mensen als de beroemde filosoof René Descartes (“ik denk dus ik besta” ) die het bewustzijn als belangrijkste onderdeel van ons zijn aanmerkte.
Sigmund Freud bedacht hiervoor de ijsbergmetafoor; alles wat boven water ligt is het bewuste en alles wat onder het wateroppervlakte ligt, het veel grotere ─ en invloedrijkere ─ onbewuste.
Inmiddels is de wetenschap veel verder in het onderzoek en het onderbouwen van feiten over dit onderwerp. Het blijkt dat de hoeveelheid informatie die we per seconde opnemen in ons onbewuste ─ ongeveer te vergelijken is met de inhoud van een klein zwembad, terwijl naar verhouding het bewuste dan een groot glas vol is. Ons onbewuste is naast dat het onmetelijk groot is, voortdurend bezig om allerlei informatie te verwerken en op te slaan en het enige wat het bewuste lijkt te doen is datgene te uiten wat het onbewuste dringend aanbiedt. Vooral als het complexe vraagstukken betreft is het onbewuste veruit superieur aan het bewuste. Met andere woorden, belangrijke ingewikkelde dilemma’s worden in het onbewuste uitgevochten en ‘doorgeseind’ aan het bewuste en daarna bedenkt het bewuste er een theorie of verklaring bij. Die onbewuste processen gaan volledig aan ons voorbij.
Voor de duidelijkheid, het bewuste bestaat uit de gedachten en de redeneringen die we de hele dag bezigen. Het zijn ook de ervaringen die we dagelijks meemaken en kunnen beredeneren, smaak, geluiden alles wat we ervaren en onder woorden kunnen brengen wordt gefabriceerd door het bewuste. Het onbewuste is eigenlijk alles wat we niet in gedachten kunnen halen maar wat er wel is. We weten dus zelf eigenlijk niet wat we onbewust in huis hebben.
Wij mensen in de huidige tijd hechten veel waarde aan het bewuste. Als we een probleem of conflict hebben, kunnen we uren of dagen vruchteloos besteden aan het bedenken hoe het probleem of conflict opgelost zou kunnen worden. Ondanks dat dit meestal leidt tot niets anders dan veel frustratie en geestelijk lijden, kunnen we het niet laten om ons hoofd continu te laten werken in een poging het probleem op te lossen. De ironie is dat we door dat intensieve denken het onbewuste belemmeren in het aanreiken van de oplossingen. Niets doen is vaak veel effectiever. We kennen allemaal waarschijnlijk wel het eureka-effect van ’s ochtends wakker worden en alsof er ’s nachts een beslishendel is overgehaald word je wakker en heb je de oplossing.
Soms wordt die lijdensdruk ons teveel en melden we ons in nood bij een therapeut of coach en vragen we daar om hulp. Een therapeut of coach zal nooit meteen met oplossingen komen aandraven voor je probleem of dilemma, maar zal proberen je in jezelf te laten onderzoeken wat de beschikbare informatie is (bewust) en welke informatie nodig is om antwoord te geven aan je hulpvraag. In bijna alle gevallen is die informatie namelijk al aanwezig in jezelf (onbewust).
Nu hoor ik je denken (?!), dat klinkt makkelijk. Heb ik daar dan een hulpverlener voor nodig? Vergis je niet, het menselijk brein is een meester in het diep wegbergen van informatie die er ogenschijnlijk niet toe doet of informatie die verstorend kan werken voor ons geestelijk welzijn (bent u er nog?!). We hebben last van geestelijk lijden en de informatie die we kunnen gebruiken om dat lijden te verlichten bergen we diep weg omdat het lijdensdruk kan geven. Jawel hoe paradoxaal ook, we zitten soms ons eigen herstel of groei in de weg. Hoe kan dit? Een antwoord daarop is angst. Angst voor verandering, voor het onbekende, voor iets nieuws et cetera. Angst is een krachtig remmend mechanisme van het brein om ons te behoeden voor beslissingen die ons leven in gevaar kunnen brengen. De meeste gevaren echter die in ons oerbrein geprogrammeerd zijn als gevaar zijn allang geen gevaar meer in de moderne tijd.
Vergis je niet, het menselijk brein is een meester in het diep wegbergen van informatie die er ogenschijnlijk niet toe doet of informatie die verstorend kan werken voor ons geestelijk welzijn
Een methode als bijvoorbeeld de Rationele Emotieve Therapie (A. Ellis) daagt de coachee uit om de gedachtes die hij of zij heeft te toetsen aan de werkelijkheid en redelijkheid, met vaak als gevolg een heldere, realistischer blik, minder oordelend en minder verwijtend ─ zowel naar zichzelf als naar de ander. Een kritische objectieve gesprekspartner kan door de juiste vragen te stellen een schat aan informatie naar de oppervlakte (lees: bewustzijn) brengen om dit proces van bewustwording te ondersteunen.
Dus als het gaat over wie er de baas is over ons brein en de beslissingen die genomen worden is het net als het tegeltje wat ik laatst zag en wat sloeg op een relatie tussen man en vrouw: “Mijn vrouw heeft bepaald dat ik de baas ben”.
Vervang ‘mijn vrouw’ met ‘het onbewuste’ en de tegel klopt ook wat mij betreft.
Bronnen: Het slimme onbewuste – Ap Dijksterhuis , R.E.T. – Albert Ellis
